Osoby z niepełnosprawnościami mają prawo decydować o swoim życiu. Niezależnym życiu.
Gwarantują to przepisy wielu umów międzynarodowych dotyczących praw człowieka, szczególnie art. 19 Konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami. Wiele osób na pewno zadaje sobie pytanie: Czy życie osoby z niepełnosprawnością może być niezależne? Czy osoba, która nie komunikuje się werbalnie, może pracować? Czy osoba z porażeniem mózgowym może wychowywać dzieci? Czy osoba z niepełnosprawnością intelektualną może zamieszkać bez rodziców w swoim mieszkaniu?
Tak, dzięki asystencji osobistej osoby z niepełnosprawnościami przejmują kontrolę nad swoim życiem, wspierane przez asystentów osobistych – zaczynają korzystać ze swoich wolności i praw człowieka.
Asystencja osobista nie jest pomaganiem, opiekowaniem się, aktywizowaniem i spędzaniem wolnego czasu. Asystencja osobista to podążanie za potrzebami człowieka, realizowanie jego woli i wspieranie go.
Kampania społeczna ,,Tak dla niezależnego życia” to próba przekonania społeczeństwa, że każda osoba z niepełnosprawnością może żyć niezależnie, a asystencja osobista otwiera niedostępne dotychczas sfery życia dla każdej osoby z niepełnosprawnością. To gwarancja pełnego i skutecznego udziału w życiu społeczności lokalnej i społeczeństwa… Bo decydować znaczy być!
Nic o NAS bez NAS!
Poznaj wszystkie postulaty i propozycje rozwiązań, gwarantujących osobom z niepełnosprawnością realizację prawa do wolności oraz niezależnego życia
Niezależność niejedno ma imię!
Poznaj historię 3 bohaterek i bohaterów kampanii
Ola Skotarek: „Przydałaby mi się asystentka, z którą jeździłabym na próby i przedstawienia”
Ola jest uzdolnioną artystką ‒ pisarką, malarką i aktorką. O sobie samej najchętniej mówi „aktorzyca”, a widzowie mogą ją zobaczyć m.in. na deskach warszawskiego Teatru 21. Na co dzień mieszka wraz z rodzicami, którzy wspierają ją w realizacji jej licznych pasji. Ola o asystencji osobistej:
„Są różne rodzaje asystentury, o których uczyłam się w szkole. Asystent osoby niepełnosprawnej wspiera ją w życiu codziennym, pomagając w pracach domowych, poszukiwaniu pracy lub spędza z osobą niepełnosprawną czas wolny. Przydałaby mi się asystentka, z którą jeździłabym na próby i przedstawienia, byłaby moją kumpelą. Myślę, że taka kampania jest bardzo potrzebna. Osoby niepełnosprawne są często wykluczane i osamotnione. Asystent wypełniłby tę pustkę.”
Marzena Różanowska: „Wiem, że niezależne życie jest możliwe, bo sama jestem tego najlepszym przykładem”
Marzena jest miłośniczką Scrabble i poznawania nowych słów, interesuje się również kuchnią oraz zdrowym odżywianiem. Choruje na postępujący zanik mięśni i od trzech lat korzysta ze wsparcia Karoliny, która jest jej asystentką osobistą. Marzena o asystencji osobistej: „Moje życie bez asystentki było monotonne i trudne. Dzięki asystencji mogę w końcu wychodzić z domu, podróżować, spotykać się z ludźmi, brać udział w akcjach integracyjnych. Mogę planować i załatwiać sprawy dla mnie ważne, a bliscy w końcu mogą trochę odetchnąć. Jestem szczęśliwsza i rozwijam się — z uśmiechem patrzę w przyszłość. Już nie boję się tak bardzo tego, co będzie, kiedy zabraknie rodziców. Chciałabym, aby inne osoby niepełnosprawne uwierzyły, że w końcu będą samodzielne i same będą mogły decydować o sobie i swojej przyszłości.”
Tomek Grabowski: „Marzy mi się niezależne życie”
Tomek, z wykształcenia kulturoznawca, zawodowo związany z branżą IT. Ze względu na mózgowe porażenie dziecięce jest całkowicie zależny od wsparcia bliskich. Z otoczeniem porozumiewa się za pomocą alternatywnej i wspomagającej komunikacji. Tomek o asystencji osobistej: „Od miesiąca korzystam z AOON. Wcześniej też korzystałem przez trzy lata. Problem polega na tym, że jest to usługa projektowa, a nie ustawowa, a co za tym idzie, nie jest formą stałego wsparcia. Przerwy w usłudze komplikują nam życie, ponieważ nie możemy podjąć się dłuższych zobowiązań, gdyż nie wiemy, czy za jakiś okres czasu będziemy mieć AOON, czy znowu będzie przerwa. Marzy mi się niezależne życie. Wyjechać na pierwsze, samodzielne wakacje bez rodziny. Być w stanie utrzymać się sam. Nikomu nie zawracać głowy swoją osobą. Gdyby usługa była kompleksowa, lepiej dopracowana, przede wszystkim stała, zagwarantowana ustawą… Tylko w ten sposób mamy szansę na aktywne, a przede wszystkim samodzielne i niezależne życie, o którym zresztą tak głośno mówi artykuł 19 Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych.”
Tysiące osób w Polsce chce powiedzieć TAK niezależności!
„Staję się całkowicie niezależna i wreszcie mogę sama decydować o swoim życiu”
~ osoba z niepełnosprawnością
„Chciałabym, aby asystencja osobista trwała, żeby nie mieć poczucia, że się zaraz skończy i wrócę do tego, jak było wcześniej”
~ osoba z niepełnosprawnością
„Chciałabym, by usługa asystencji osobistej była bardziej dostępna, (…) jest to bardzo potrzebne zarówno dla os. z niepełnosprawnością, jak i ich rodzin”
~ osoba z niepełnosprawnością
„Żona i ja mogliśmy w końcu być tylko rodzicami. Nie musieliśmy być przez ten czas terapeutami, psychologami, specjalistami, itd. tylko po prostu rodzicami”
~ rodzice osoby z niepełnosprawnością
„Nie proszę ciągle o pomoc sąsiadów lub członków rodziny (…), wiem, że mogę liczyć na asystenta, mój komfort życia zdecydowanie się poprawił”
~ osoby z niepełnosprawnościami
„(…) do tej pory byłam uzależniona od mamy, która wszędzie musiała mi towarzyszyć. A teraz mogę robić wszystko niezależnie z asystentem. Mogę coś zaplanować i po prostu żyć tak jak młoda inna kobieta w społeczeństwie”
~ osoba z niepełnosprawnością
„Nie wyobrażam sobie dalszego funkcjonowania bez asystenta, nie chcę wracać do tego, jak było”
~ osoba z niepełnosprawnością
Pytania dotyczące Standardu Asystencji osobistej osoby z niepełnosprawnością
Kto może być asystentem osobistym osoby z niepełnosprawnością?
Asystentem osobistym może być każda osoba pełnoletnia, której stan zdrowia oraz możliwości psychofizyczne umożliwiają wykonywanie czynności wspierających osobę z niepełnosprawnością w codziennym funkcjonowaniu. Użytkownik asystencji, czyli osoba z niepełnosprawnością, ma prawo sama wskazać swojego asystenta osobistego. Dlatego właśnie asystent osobisty nie musi posiadać doświadczenia, ani żadnego szczególnego wykształcenia. Asystentem osobistym nie może być członek bliskiej rodziny osoby z niepełnosprawnością oraz osoby stale z nią zamieszkujące. Relacje rodzinne i wynikające z nich zależności, mogłyby bardzo utrudniać samostanowienie osoby z niepełnosprawnością bez narażania jej na ocenę postępowania i wyborów życiowych.
W jaki sposób powinna być finansowana asystencja osobista?
Dostęp do asystencji osobistej jest prawem osoby z niepełnosprawnością, a realizację tego prawa, w tym środki na jej świadczenie, powinien zapewniać budżet państwa.
Konieczne jest również zagwarantowanie ciągłości finansowania asystencji osobistej.
Według Standardu minister właściwy ds. zabezpieczenia społecznego wyznacza jednostkę centralną do obsługi asystencji osobistej, jej finansowania, rozliczania i nadzorowania. Organizatorem asystencji osobistej powinna być jednostka powiatowa, np. PCPR.
Najpierw osoba z niepełnosprawnością, czyli użytkownik lub jego przedstawiciel prawny składa wniosek na asystencję osobistą np. do PCPR. Następnie PCPR powołuje zespół ds. Indywidualnego Planu Wsparcia, który weryfikuje złożony wniosek i przyznaje liczbę godzin asystencji osobistej konkretnej osobie z niepełnosprawnością, zgodnie z jej potrzebami. Na podstawie zweryfikowanych wniosków jednostka powiatowa składa zapotrzebowanie na środki finansowe do jednostki centralnej odpowiedzialnej za systemowe wdrażanie asystencji osobistej.
Czy asystent osobisty może wykonywać czynności medyczno-pielęgnacyjne?
Asystent osobisty, po przeszkoleniu przez personel medyczny i samego użytkownika lub osobę stale go wspierającą, powinien móc wykonywać również czynności medyczno-pielęgnacyjne, które osoby z niepełnosprawnościami lub członkowie ich rodzin wykonują na co dzień sami, m.in. podawanie leków, cewnikowanie, wymiana worka stomijnego itd.
Wykonywanie przez asystenta osobistego czynności medyczno-pielęgnacyjnych jest ważne z wielu powodów. Przede wszystkim najlepiej, żeby asystencja osobista była realizowana bez udziału osób trzecich (np. rodziny lub personelu medycznego). Czynności medyczno-pielęgnacyjne odpowiadają na ważne i pilne potrzeby osób z niepełnosprawnościami, zwłaszcza tych, które mieszkają samodzielnie i nie mogą liczyć na systematyczne wsparcie innych osób z otoczenia.
W jaki sposób przyznawana jest asystencja osobista?
Zgodnie ze Standardem, asystencja osobista powinna być przyznana każdej osobie z niepełnosprawnością, która potrzebuje wsparcia asystenta osobistego w co najmniej jednym z poniższych zakresów:
- czynności samoobsługowe, np. czynności fizjologiczne, higiena osobista, jedzenie, ubieranie się,
- komunikowanie się z innymi i kontakty społeczne,
- przemieszczanie się,
- prowadzenie gospodarstwa domowego, w tym pełnienie ról w rodzinie,
- wykonywanie czynności związanych z prowadzeniem aktywności społecznej i zawodowej.
Jeśli osoba z niepełnosprawnością czuje taką potrzebę, powinna złożyć wniosek o przyznanie asystencji osobistej do jednostki powiatowej. Wniosek zostanie zweryfikowany przez zespół ds. Indywidulanego Planu Wsparcia (IPW). Po pozytywnej weryfikacji formalnej zespół ds. IPW, na podstawie autodiagnozy wypełnionej przez osobę z niepełnosprawnością, przygotuje dla niej wstępny plan wsparcia. Następnie zespół spotyka się z osobą z niepełnosprawnością, przedstawia jej plan i wspólnie go weryfikują. W składzie zespołu ds. IPW powinna być przynajmniej jedna osoba z niepełnosprawnością, zbliżoną do niepełnosprawności osoby wnioskującej.
Minimalna liczba przyznanych godzin wsparcia asystenckiego to średnio 20 godzin na miesiąc. Standard nie przewiduje maksymalnej liczby godzin, ponieważ osoba z niepełnosprawnością może potrzebować bardzo intensywnego wsparcia, więcej niż jednego asystenta osobistego jednocześnie.
Czy asystent osobisty musi mieć specjalne kwalifikacje?
Asystent osobisty nie musi posiadać doświadczenia, ani żadnego szczególnego wykształcenia. Asystent przed przystąpieniem do pracy przechodzi szkolenia obowiązkowe i uzupełniające.
Szkolenia obowiązkowe to:
Szkolenie ogólne – wprowadzające do świadczenia asystencji osobistej zgodnie z zasadami Konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami. To szkolenie jest obowiązkowe na etapie kandydowania do podjęcia zatrudnienia i musi być powtarzane przynajmniej co dwa lata.
Szkolenie z pierwszej pomocy – rozwijające umiejętności asystenta w zakresie ratowania życia i zdrowia osoby z niepełnosprawnością w stanie zagrożenia do czasu przybycia wykwalifikowanych służb medycznych.
Szkolenie indywidualne – to szkolenie przeprowadza sama osoba z niepełnosprawnością, szkolenie ma na celu przygotowanie asystenta do współpracy i realizacji usługi asystencji osobistej według potrzeb i wskazań konkretnej osoby.
Szkolenie uzupełniające – są zapisane w Indywidulanym Planie Wsparcia użytkownika asystencji osobistej. Szkolenia uzupełniające rozwijają wiedzę i umiejętności asystenta osobistego, mogą być realizowane zarówno na początku świadczenia usługi, ale również w trakcie jeśli zajdzie taka potrzeba. Na przykład szkolenie przeprowadzone przez personel medyczny w przypadku konieczności wykonywania czynności medycznych.
Jakie jest wynagrodzenie asystenta osobistego?
Wynagrodzenie asystenta osobistego powinno być zróżnicowane. Zgodnie ze Standardem na stawkę godzinową za świadczenie asystencji osobistej składają się trzy elementy:
- stawka podstawowa wynagrodzenia asystenta osobistego wg stanu na dzień 30.09.2023 r. to: 1,8 x 23,50 minimalna stawka za godzinę brutto = 42,3 zł brutto, co w koszcie całkowitym wyniesie nieco ponad 50 zł,
- dodatek z tytułu przesłanek szczególnych wynikających z kondycji użytkownika asystencji osobistej i jego sytuacji życiowej,
- dodatek związany z wykonywaniem przez asystenta pracy poza miejscem zamieszkania. Proponowana wysokość dodatku to 2 zł do stawki godzinowej.
Dodatek z tytułu przesłanek szczególnych wynikających z kondycji osoby z niepełnosprawnością osobistej i jego sytuacji życiowej dzieli się na dwa rodzaje, są to przesłanki słabe i przesłanki mocne:
Przesłanki słabe (dodatek w kwocie 1 złoty brutto do każdej godziny wsparcia asystenckiego):
- Czynności wymagające od asystenta osobistego posiadania prawa jazdy.
- Bariery architektoniczne w miejscu zamieszkania lub dziennej aktywności, trudne warunki w miejscu zamieszkania (np. schody, brak windy lub podnośnika, nieprzystosowana łazienka).
Przesłanki mocne (dodatek w kwocie 2 złotych brutto do każdej godziny wsparcia asystenckiego):
- Złożone potrzeby w zakresie komunikowania się osoby z niepełnosprawnością: konieczność posługiwania się metodami alternatywnymi lub językiem obcym (np. AAC, alfabet Lorma, język migowy, PECS).
- Określony stan danej osoby (np. autoagresja, hiperaktywność, problemy psychiczne – w okresie ich nasilania się).
- Specyficzne warunki fizyczne danej osoby (np. znaczna waga, bezwładność, łamliwość kości, trudność z przesiadaniem się z wózka na łóżko i odwrotnie, brak możliwości podparcia się przy wstawaniu lub przechodzeniu)
- Czynności pielęgnacyjno-medyczne, które wymagają szkoleń specjalistycznych np. przygotowanie i spożywanie posiłków i napojów poprzez PEG i sondę
- Inne czynności wymagające specjalistycznego przeszkolenia asystenta
Kampania realizowana przez Polskie Stowarzyszenie na rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną realizowana w ramach projektu „Aktywni niepełnosprawni – narzędzia wsparcia samodzielności osób niepełnosprawnych”, współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój 2014-2020
