wspiera osobę z niepełnosprawnością w codziennym życiu. Na przykład:

• wpiera w czasie wizyty w urzędzie lub u lekarza
• pomoże zrobić zakupy
• pomaga znależć pracę
• wspiera w organizowaniu czasu wolnego. Na przykład pójdzie z osobą do kina, na koncert lub do kawiarni.

Uczy osobę z niepełnosprawnością jak być bardziej samodzielnym.

(w skrócie DPS) to miejsce dla osób, które są niesamodzielne.
Nie mogą same mieszkać.
Rodzina nie może się nimi opiekować.
Osoby w DPS potrzebują wsparcia i opieki przez całą dobę.
Czyli w ciągu dnia i w nocy.

W DPS mieszkają na przykład osoby starsze,
chore lub osoby z niepełnosprawnością.
W takim domu pracują lekarze, pielęgniarki, psycholog.

Żeby dostać miejsce w DPS trzeba zgłosić się do urzędu prowadzącego DPS.
Osoba powinna dostać miejsce w DPS najbliżej miejsca zamieszkania jej rodziny. Za pobyt w DPS trzeba płacić.

to miejsce dla samotnych mam z dziećmi lub kobiet w ciąży.
W Domu Samotnej Matki kobiety mogą mieszkać.
Dostają pomoc finansową oraz pomoc psychologa lub prawnika.
Dom Samotnej Matki wspiera kobiety,
które chcą oddać dziecko do adopcji.

Jeśli jesteś samotną matką i masz problem
z wychowaniem małego dziecka zgłoś się
do Domu Samotnej Matki.
W takim miejscu pomoc dostanie
samotny ojciec z małym dzieckiem.

to dokument, który ma
każdy pełnoletni obywatel w Polsce.
Pełnoletni oznacza, że skończył 18 lat.
W dowodzie osobistym jest na przykład:

• zdjęcie
• imię i nazwisko
• data i miejsce urodzenia
• numer PESEL
• Na przykład obywatelstwo
  polskie.

Dowód osobisty jest potrzebny kiedy chcesz
wypłacić pieniądze w banku lub kupić alkohol w sklepie.

Żeby dostać dowód osobisty musisz zanieść
odpowiedni wniosek do urzędu gminy
lub urzędu miasta.

to pożyczone z banku pieniądze .
Są różne rodzaje kredytów. Na przykład:

• To kredyt na zakup domu
  lub mieszkania.
• To kredyt na prywatne
  potrzeby osoby.
  Na przykład na zakup pralki lub telewizora.

Bank pożycza pieniądze na określony
czas i na określonych warunkach.
Żeby pożyczyć pieniądze musisz
podpisać z bankiem umowę.
Osoba, która bierze kredyt musi zwrócić
pożyczone pieniądze i odsetki.

Żeby dostać kredyt musisz mieć zdolność
kredytową. To znaczy bank musi sprawdzić
czy będziesz miał pieniądze na spłatę kredytu.

Uwaga!

Pożyczaj pieniądze tylko w banku.
Czasami różne nieuczciwe firmy chcą pożyczyć pieniądze.
Pracownicy takich firm mogą przyjść
do domu i dać Ci kredyt.
Na przykład 1000 złotych.
Wtedy musisz oddać bardzo dużo pieniędzy.
Na przykład 1800 złotych.
Możesz mieć długi.
Jeśli chcesz wziąć kredyt poproś
o wsparcie bliską osobę .

to mieszkania lub domy w społeczności lokalnej.
Osoby z niepełnosprawnościami uczą się tam samodzielnego życia.
Pomagają im terapeuci i psychologowie.
Są 2 rodzaje mieszkań wspomaganych:

• wspierane
• treningowe.

W mieszkaniach wspieranych osoby
mogą mieszkać przez dłuższy czas.
Na przykład przez kilka lat.
W mieszkaniach treningowych przez kilka
tygodni lub miesięcy.

to aplikacja na telefon.
W aplikacji jest Twój dowód osobisty
w wersji elektronicznej.
Aplikacja mObywatel jest za darmo.

Możesz korzystać z aplikacji w pociągu,
w sklepie lub kiedy chcesz głosować w wyborach.
Tam gdzie musisz pokazać swoje dane osobowe.
Dane osobowe to na przykład imię
i nazwisko lub numer PESEL.

Z mObywatela nie skorzystasz w banku
lub na lotnisku.
Tam musisz mieć dowód osobisty lub paszport.

Żeby założyć mObywatela musisz mieć Profil Zaufany.
Profil Zaufany to specjalne konto w internecie.
Są tam wszystkie Twoje dane osobowe.
Dzięki profilowi możesz łatwo załatwiać sprawy w urzędach.
Na przykład wyślesz PIT-37.

to nazwa działań, które mają pomóc osobie
doświadczającej przemocy w rodzinie.
Działania zaczynają się od uzupełnienia Niebieskiej Karty.
Kartę wypełnia policjant, strażnik miejski
lub inny pracownik pomocy społecznej
jeśli podejrzewa u kogoś w domu przemoc.
Na przykład jeśli nauczycielka widzi siniaki
na ciele ucznia.

Dzięki Niebieskiej Karcie osoba
doświadczająca przemocy dostanie
wsparcie w trudnej sytuacji.
Na przykład spotkania z psychologiem
lub prawnikiem oraz bezpieczne miejsce
do spania.
Policja lub inni pracownicy opieki sprawdzą
czy sytuacja się poprawia.

 to ważne numeru telefonu.
Pod numer alarmowy dzwonisz
w czasie wypadku,
pożaru lub kiedy jesteś
w niebezpieczeństwie.

Możesz zadzwonić też pod numer 112.
Wtedy osoba, z którą rozmawiasz zdecyduje,
które służby wezwać.
Na przykład Policję, Pogotowie
lub Straż Pożarną.

Numer alarmowy na Policję to 997.

Numer alarmowy na Pogotowie to 999.

Numer alarmowy do Straży Pożarnej
to 998.

Pamiętaj!
Jeśli dla żartu zadzwonisz pod numer alarmowy zostaniesz ukarany.
Możesz dostać duży mandat.
Blokujesz wtedy numer alarmowy.
W tym czasie inna osoba naprawdę może
potrzebować pomocy.

to dokument,
który potwierdza że jesteś osobą
z niepełnosprawnością.

Dzięki orzeczeniu możesz dostać różne ulgi
i świadczenia. Na przykład:

• zatrudnienie w Zakładzie Aktywności Zawodowej
• dodatkowy urlop wypoczynkowy
• pieniądze na turnus rehabilitacyjny
• pieniądze na zakup komputera
• usługi socjalne i opiekuńcze.
  Na przykład pomoc przy robieniu zakupów,
  załatwianiu spraw urzędowych lub sprzątania domu.

Żeby dostać orzeczenie musisz wypełnić wniosek.
Wniosek musisz zanieść lub wysłać
do powiatowego zespołu do spraw
orzekania o niepełnosprawności.

W ciągu miesiąca dostaniesz informację
o terminie posiedzenia, czyli komisji lekarskiej.
W czasie posiedzenia lekarz i inni specjaliści
sprawdzą Twoje dokumenty medyczne
i stan Twojego zdrowia.

Po 14 dniach od posiedzenia dostaniesz odpowiedź.
Dowiesz się czy dostaniesz orzeczenie
o stopniu niepełnosprawności.
Możesz dostać orzeczenie
o niepełnosprawności w stopniu, lekkim, umiarkowanym i znacznym.

pomaga osobom w trudnej sytuacji.
Na przykład osobom, które:

• straciły dom w czasie powodzi lub pożaru
• doświadczają przemocy fizycznej w domu
• zostały napadnięte.

Ośrodek pomaga osobom, których bliscy
popełnili samobójstwo.
Popełnić samobójstwo to znaczy zabić się.
W ośrodku pracują na przykład:

• pedagodzy
• psychologowie
• prawnicy.

Pomagają osobom potrzebującym wsparcia
poradzić sobie w trudnych sytuacjach.

W niektórych ośrodkach osoby potrzebujące pomocy mogą mieszkać.
Na przykład kobiety z dziećmi, które
doświadczały przemocy w domu.

w skrócie OPS. OPS jest w każdej gminie, mniejszym lub większym mieście.
OPS w mieście nazywa się Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej. W skrócie MOPS.
OPS w gminie nazywa się Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej. W skrócie GOPS.

OPS pomaga osobom, które:

• mają niepełnosprawność
• są ciężko chore
• nie mają pieniędzy na jedzenie lub mieszkanie
• nie mają gdzie mieszkać. Są bezdomne.
• straciły swój dom lub inne rzeczy przez wichurę lub powódź
• potrzebują pomocy w prowadzeniu domu
• piją dużo alkoholu i są uzależnione od alkoholu.

OPS wspiera duże rodziny z wieloma dziećmi.
Pomaga rodzinom, w których jest przemoc.
Na przykład tam gdzie ojciec bije żonę i dzieci.
Z OPS możesz dostać pieniądze.
Na przykład:

• zasiłek stały, zasiłek okresowy lub zasiłek celowy.

OPS pomoże Ci dostać:

• różne rzeczy. Na przykład ubrania.
• jedzenie
• miejsce w mieszkaniu chronionym
• pomoc asystenta lub opiekuna osoby z  niepełnosprawnością
• pomoc psychologa, pracownika społecznego lub prawnika.

W OPS pracuje pracownik socjalny.
Możesz go zanieść osobiście lub wysłać pocztą.
Jeśli nie wiesz jak uzupełnić wniosek, poproś o pomoc pracownika OPS.
Potem pracownik OPS przeprowadzi z Tobą wywiad.

Na rozmowę z pracownikiem zabierz
różne dokumenty. Na przykład:

• dowód osobisty
• dokumenty dotyczące tego, ile dostajesz pieniędzy.
  Na przykład jaką masz rentę lub emeryturę.
• zaświadczenie ile zarabiasz
• orzeczenie o stopniu niepełnosprawności lub o niezdolności do pracy.
• zaświadczenie od lekarza o stanie zdrowia.

Na odpowiedź z OPS możesz czekać do 2 miesięcy.
Jeśli OPS odmówi pomocy, możesz się odwołać.
To znaczy w ciągu 14 dni musisz napisać pismo
do Samorządowego Kolegium Odwoławczego.

to instytucja, która wykonuje rożne usługi pocztowe.
Ma w całej Polsce bardzo dużo placówek.
Na poczcie możesz:

• wysłać lub odebrać list i paczkę
• możesz opłacić rachunki
• ubezpieczyć siebie lub wartościowe rzeczy. Wartościowe to znaczy drogie
  i ważne dla Ciebie.

Poczta Polska ma swoje logo czyli znak firmowy.
Logo Poczty Polskiej to żółty obrazek
trąbki na czerwonym tle.
Może mieć napis Poczta Polska.
Jeśli szukasz poczty, to szukaj budynku
z takim znakiem.

pomaga osobom które krzywdzi ktoś z rodziny.
Prowadzi infolinię dla osób krzywdzonych.
Numer telefonu na infolinię to: 801 120 002.
Telefon jest czynny całą dobę.

Możesz zadzwonić na infolinię
i porozmawiać z psychologiem.
Możesz dostać kontakt do prawnika.
Możesz dostać informację gdzie najbliżej
Twojego domu szukać pomocy.
Pomoc Pogotowia jest bezpłatna.

w skrócie PCPR (czytaj pe ce pe er).
PCPR pomaga mieszkańcom powiatu
w rozwiązywaniu różnych problemów.
PCPR wspiera osoby:

• z niepełnosprawnościami
• chore
• starsze

PCPR pomaga ludziom przez różne programy.
Na przykład:

• znajduje domy dla dzieci, których rodzice
  nie mogą się nimi zająć
• pomaga rodzinom
• płaci za naukę młodych ludzi,
  którzy nie mają 5pieniędzy
• wspiera młodzież, która mieszka
  w różnych ośrodkach.
  Pomaga im rozpocząć samodzielne życie.

PCPR pomaga też osobom
z niepełnosprawnościami.

Prowadzi Powiatowy Zespół do spraw Orzekania o Niepełnosprawności.

PCPR pomaga:

• zorganizować turnus rehabilitacyjny.

Pracownik PCPR pomoże Ci uzupełnić
wszystkie potrzebne dokumenty.

• kupić sprzęt ortopedyczny lub rehabilitacyjny
• otrzymać kartę parkingową.

PCPR współpracuje z organizacjami pozarządowymi.
Organizacje pozarządowe wspierają osoby
z niepełnosprawnościami.

to pieniądze z Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych.
Dostaje ją osoba, która nie może pracować.
Rentę można dostać:

• na stałe, czyli do końca życia.
• na jakiś czas. Na przykład na kilka lat.

Żeby dostać rentę musisz złożyć wniosek
i różne dokumenty do ZUS.
Potrzebne jest też orzeczenie o niezdolności do pracy.
Takie orzeczenie napisze lekarz w ZUS.

Jest kilka rodzajów renty:

• renta socjalna. Taką rentę dostaje dorosła osoba z tytułu niezdolności
  do pracy. Taka osoba nie może pracować ze względu na zły stan zdrowia. Zachorowała przed 18 rokiem życia.

• renta rodzinna. Taką rentę można dostać po śmierci bliskiej osoby.
  Na przykład rodzica. Rodzic musiał być całkowicie niezdolny do pracy.
  Musiał mieć prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy.
  
  
• renta z tytułu niezdolności do pracy.
  Taką rentę może dostać osoba, która pracowała ale zachorowała.

Jeśli nie możesz już pracować to możesz dostać rentę.

sprawdza czy prawa wszystkich ludzi w Polsce są szanowane.
Sprawdza czy polski rząd i instytucje:

• działają zgodnie z Konwencją
  o prawach osób
  z niepełnosprawnościami
• działają zgodnie z prawem
• zajmują się sprawami zgłaszanymi
  przez ludzi. Na przykład jeśli ktoś
  zgłosi skargę na złą obsługę.

Rzecznik zajmuje się sprawami na przykład więźniów,
mieszkańców domów pomocy społecznej. Może też pomóc w sądzie.

Sprawdza czy osoby z niepełnosprawnościami są dyskryminowane.

dba o prawa pacjentów.

 to władza ustawodawcza w Polsce.
Na Sejm i Senat mówi się Parlament.
W Sejmie pracują posłowie i posłanki.
W Senacie pracują senatorowie.
Posłowie, posłanki i senatorowie tworzą prawo.
Piszą ważne dokumenty. Na przykład ustawy i uchwały.
W ustawach są prawa i obowiązki obywateli.

ułatwia rehabilitację i chodzenie osobom
z niepełnosprawnościami lub osobom po wypadku.
Sprzęt ortopedyczny to na przykład proteza nogi,
balkonik, wózek inwalidzki.
Taki sprzęt można kupić w sklepie ortopedycznym.

w skrócie ŚDS lub dom samopomocy
ŚDS wspiera dorosłe osoby
z niepełnosprawnością intelektualną lub osoby chorujące psychicznie.
Choroba psychiczna to na przykład depresja.

Najczęściej uczestnicy mogą spędzać czas
w ŚDS od poniedziałku do piątku w ciągu dnia.
W niektórych domach samopomocy osoby
z niepełnosprawnościami mogą mieszkać
przez kilka miesięcy.

W ŚDS osoby z niepełnosprawnościami
uczą się różnych umiejętności.
Na przykład jak samodzielnie przygotować
posiłek lub jak dbać o higienę.

W ŚDS uczestnicy uczą się jak współpracować z ludźmi.
Współpracować to znaczy robić coś razem.

Każdy uczestnik ma swój indywidualny plan.
W planie są informacje czego chce się nauczyć.

Żeby uczestniczyć w zajęciach domu samopomocy
trzeba wypełnić i zanieść wniosek do Ośrodka Opieki Społecznej.

 to wyjazd na rehabilitację połączoną z wypoczynkiem.
Turnus rehabilitacyjny jest organizowany dla
osób z niepełnoprawnościami na przykład w sanatorium.
W sanatorium są różne zabiegi medyczne
i ćwiczenia. Na przykład masaże i zajęcia na basenie.
Można tam poznać wiele ciekawych osób.
Na turnus kieruje lekarz. Turnus trwa 14 dni

Urzędem gminy kieruje wójt, burmistrz lub prezydent miasta.
W urzędzie gminy możesz na przykład:

• zameldować się
• dostać dowód osobisty
• odebrać prawo jazdy po zdanym egzaminie
• zarejestrować samochód
• otrzymać zgodę na budowę domu.

Urząd gminy:

• dba o środowisko. Na przykład lasy, jeziora lub rzeki.
• buduje drogi na terenie gminy
• remontuje chodniki
• zapewnia oświetlenie dróg gminnych
• buduje i remontuje domy kultury
• płaci nauczycielom za pracę.

Urząd gminy:

• buduje i remontuje szkoły i boiska sportowe
• wspiera osoby z niepełnosprawnościami, chore lub starsze
• współpracuje z organizacjami pozarządowymi.

Urzędem miasta kieruje prezydent miasta.
Prezydent z Radą Miasta rządzą miastem.
Razem decydują o ważnych sprawach dla miasta i mieszkańców.
W urzędzie miasta możesz na przykład:

• zameldować się
• dostać dowód osobisty
• odebrać prawo jazdy po zdanym egzaminie
• zarejestrować samochód
• otrzymać zgodę na budowę domu.

Urząd miasta:

• dba o środowisko. Na przykład lasy, jeziora lub rzeki.
• buduje drogi na terenie miasta
• remontuje chodniki
• zapewnia oświetlenie dróg miejskich
• buduje i remontuje szkoły i boiska sportowe
• płaci nauczycielom za pracę
• buduje i remontuje domy kultury
• wspiera osoby z niepełnosprawnościami, chore lub starsze
• współpracuje z organizacjami pozarządowymi.

w skrócie UOKIK dba o prawa konsumentów.
Konsument to osoba, która coś kupuje.
Możesz zgłosić się do urzędu i poprosić o pomoc jeśli:

• zapłaciłeś za towar a sprzedawca go nie wysłał,
• dostałeś inny towar niż ten, który zamówiłeś,
• kupiłeś towar i chcesz go zwrócić. Sprzedawca nie chce go przyjąć.
• kupiłeś nowy towar, który szybko się popsuł.
  Chcesz go zwrócić, a sprzedawca nie chce go przyjąć.

zajmuje się podatkami.
Większość dorosłych Polaków musi płacić podatki.
Musisz zapłacić podatek
jeśli kupisz używane mieszkanie lub samochód.
Do Urzędu Skarbowego musisz też zapłacić podatek
od swoich zarobków w pracy.
Raz w roku musisz wypełniasz PIT-37.
W PIT-37 będzie informacja ile musisz zapłacić podatku.

Podatki to pieniądze, które dostaje państwo.
Dzięki tym pieniądzom na przykład:

• dzieci mogą za darmo chodzić do szkoły
• obywatele mogą za darmo chodzić do lekarza, dentysty.
  Państwo płaci za ich pobyt w szpitalu.

w skrócie USC.
Do USC musisz pójść kiedy:

• urodzi Ci się dziecko i musisz zgłosić
  jego narodziny.
  Wtedy dostaniesz akt urodzenia.
  W akcie urodzenia są informacje jakie jest imię i nazwisko dziecka, gdzie i kiedy się urodziło. Kto jest jego rodzicami.
• wziąłeś ślub.

W urzędzie musisz zgłosić jeśli umrze
ktoś bliski. Wtedy dostaniesz akt zgonu.
W akcie zgonu jest informacja kiedy
i gdzie zmarła osoba.

Jeśli zgubisz któryś z dokumentów,
Urząd przygotuje Ci nowy dokument.
Taki dokument nazywa się odpis.
Urząd Stanu Cywilnego wydaje zgodę
na ślub osób z niepełnosprawnością intelektualną.

wspiera dorosłe osoby z niepełnosprawnościami.
Osoby z niepełnosprawnościami uczą się
tam różnych umiejętności potrzebnych w życiu.
Na przykład jak samodzielnie przygotować
posiłek lub jak dbać o higienę.

W warsztacie uczestnicy uczą się jak
współpracować z ludźmi.
Współpracować to znaczy robić coś razem.
Uczestnicy przygotowują się do podjęcia pracy.
Biorą udział w szkoleniach lub praktykach
zawodowych.

Każdy uczestnik WTZ musi mieć orzeczenie
o niepełnosprawności lub o stopniu
niepełnosprawności.
W orzeczeniu musi być informacja,
że osoba może korzystać z terapii zajęciowej.

Najczęściej uczestnicy WTZ mają orzeczenie
o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności.

W warsztacie są różne pracownie.
Na przykład plastyczna, stolarska lub krawiecka.
Może być też pracownia aktywizacji zawodowej.

to zakład pracy, w którym większość pracowników to osoby
z niepełnosprawnościami.
Na Zakład Aktywności Zawodowej mówi się ZAZ.
W ZAZ osoby zdobywają doświadczenie
jako pracownicy i przygotowują się
do samodzielnego życia.

W ZAZ mogą pracować osoby
z orzeczeniem o umiarkowanym
lub znacznym stopniu niepełnosprawności.
Pracownikami ZAZ mogą być osoby
z autyzmem, z niepełnosprawnością
intelektualną lub z chorobą psychiczną.

W ZAZ pracowników
z niepełnosprawnościami wspierają instruktorzy.
Instruktorzy uczą jak prawidłowo
wykonywać zadania.

W ZAZ wszystkie pomieszczenia
i stanowiska pracy są dostosowane
do potrzeb osób z niepełnosprawnościami.
Dla niektórych pracowników może być
zorganizowany transport do pracy i z pracy

w skrócie ZUS pomaga ludziom
w różnych sytuacjach przez całe życie.
ZUS zbiera pieniądze na ubezpieczenie społeczne.

Każda pracująca osoba dostaje pieniądze
za swoją pracę. To jest wypłata.
Pieniądze na ubezpieczenie społeczne
pochodzą z Twojej wypłaty.

Pieniądze z wypłaty dla ZUS nazywają się składki.
Są różne rodzaje składek. Na przykład:

• składka emerytalna.
  To pieniądze na Twoją przyszłą emeryturę.

• składka rentowa.
  To pieniądze przeznaczone na rentę.

• składka zdrowotna.
  To pieniądze na darmową opiekę lekarską.
  
  
• składka chorobowa.
  To pieniądze które dostajesz kiedy jesteś chory.

Jest też składka wypadkowa.
To pieniądze które dostajesz kiedy miałeś
wypadek w pracy lub w drodze do pracy.

Jeśli jesteś na zwolnieniu lekarskim
to ZUS może Cię zaprosić na kontrolę.
ZUS sprawdzi czy nie oszukujesz.
Czy naprawdę jesteś chory.

Jeśli jesteś bardzo chory ZUS może
dać skierowanie na rehabilitację.

W ZUS załatwisz sprawy związane
z rentą i emeryturą.
ZUS płaci rentę i emeryturę z pieniędzy
na ubezpieczenie społeczne.

Rentę dostaniesz gdy zachorujesz
i nie będziesz mógł pracować.
Rentę dostają też osoby
z niepełnosprawnościami.

Emeryturę dostają kobiety
gdy skończą 60 lat.
Mężczyźni gdy skończą 65 lat.

ZUS płaci też:

• zasiłek macierzyński.
  Dostaje go kobieta pracująca po urodzeniu dziecka.
• zasiłek chorobowy za zwolnienie chorobowe.

Dostaniesz go gdy zachorujesz i długo nie ma Cię w pracy.

ZUS płaci też:

• zasiłek pogrzebowy

Dostaniesz go gdy umrze bliski członek
Twojej rodziny.

• zasiłek wypadkowy.
  Dostaniesz go gdy masz wypadek
  w pracy i nie możesz pracować.
• zasiłek opiekuńczy.

Dostaniesz go gdy musisz się opiekować swoim dzieckiem.

ZUS sprawdza czy osoba jest zdrowa
i czy może pracować.
Lekarz w ZUS zbada Cię.
Powie czy dostaniesz orzeczenie
o niepełnosprawności.